דער יי דישער טעם טעם א פּעריא דיש בלעטל פ א ר יי דיש לערנערס פ ון רעפ ערא טן, 8 פ ילמען און א נדערע אונטערנעמונגען. 9 כּישוף

Transcription

1 Publié par la Maison de la culture yiddish - Bibliothèque Medem, avec le concours de la Délégation Générale à la Langue Française & de la Fondation pour la Mémoire de la Shoah א פּובליקא ציע פ ון דעם פּא ריזער יי דיש צענטער מעדעם ביבליא טעק דער יי דישער טעם טעם א פּעריא דיש בלעטל פ א ר יי דיש לערנערס יא ר 20, נומער (99) 4 סיוון תּשע"ה/מײַ כּישוף אינעם מוזיי פ א ר יי דישער קונסט און געשיכטע 2 אין פּא ריז קומט איצטער פ א ר א גרויסע אויסשטעלונג 3 מיטן טיטל כּישוף : מלא כים 4 און שדים 5 אין דער יי דישער טרא דיציע, ווא ס בא שטייט פ ון 6 איבער 300 זעלטענע עקספּא נא טן 7 און נעמט א רום פ א רשיידענע א ספּעקטן פ ון מא גישע פ ירונגען פ ון הײַנט און נעכטן. צוזא מען מיט דער אויסשטעלונג איז דא א גא נצע פּרא גרא ם פ ון רעפ ערא טן, 8 פ ילמען און א נדערע אונטערנעמונגען. 9 מענטשן מיינען א פ ט א ז א זוי ווי כּישוף איז פ א רווערט 10 אין דער תּורה, 11 הא ט עס ניט עקזיסטירט בײַ יי דן. ווי א בא ווײַז 12 ציטירט מען דעם פּסוק 13 אין תּנך : 14 א מכשפ ה 15 זא לסטו ניט לא זן לעבן (שמות, כ"ב : ) א בער מא גישע פ ירונגען הא בן יא תּמיד 17 עקזיסטירט, ווי אין א לע קולטורן, און בלײַבן א פ ילו 18 ביז הײַנט צו טא ג. די חפ צים, 19 ווא ס זענען אויסגעשטעלט אינעם מוזיי, קומען פ ון א לע לענדער און פ ון א לע צײַטן, פ ון אשכּנזים 20 און ספ רדים. 21 א פּא ר פ ון די עלטערע דא קומענטן 23 שטא מען פ ון דער גניזה פ ון קא ירא 22 (דא רטן הא ט מען א נטדעקט שריפ טן פ ון 9 טן ביזן 19 טן י"ה ). 24 צווישן די הײַנטצײַטיקע עקספּא נא טן איז דא א ווידעא פ ון א פּא ריזער רב 25 ווא ס דערקלערט ווי ער שרײַבט א קמיע. 26 א זוי א רום בא קומט זיך א ברייטער בליק אויף דעם ענין 27 כּישוף בײַ יי דן. א גרויסער טייל פ ון דער אויסשטעלונג בא שטייט פ ון פ א רשיידענע סא רטן קמיעות ווא ס דא רפ ן בא היטן 28 מענטשן קעגן שדים און בייזע רוחות, 29 קעגן א נדערע מענטשן (לעבעדיקע א דער טויטע), ווי אויך קרא נקייטן און א לערליי סכּנות. 30 צווישן די גרעסטע סכּנות איז 32 קימפּעט. 31 א לע מיטלען ווערן אויסגעניצט צו בא שיצן די קימפּעטא רין און דא ס נײַגעבוירענע קינד. מע בא הענגט די בעט און דעם גא נצן צימער מיט קמיעות לא נגע פּא סן פּא פּיר א דער פּא רמעט 33 בא שריבענע מיט מא גישע שפּרא כן 34 און בילדער פ ון מלא כים. אויף א סך פ ון זיי שטייט א נגעשריבן א דם וחווה חוץ לילית 35 ווא ס מע גלייבט א ז דא ס פ א רטרײַבט ליליתן, א שדיכע 36 ווא ס קען שעדיקן 37 מא מעס און גנב ענען 38 קינדער. אויף דער ווא נט הענגט מען אויף א שיר המעלות 39 (מיט דעם 121 סטן קא פּיטל תּהילים, 40 וווּ עס שטייט א ז גא ט איז דער שומר.( 41 עס זענען אויך דא מיטלען צו בא שיצן דא ס גא נצע הויז פ א ר ספּעציפ ישע סכּנות : צווישן די חפ צים אויף דער אויסשטעלונג זעט מען א קמיע פ ון אונגערן 42 ווא ס טרײַבט א וועק שטשורעס 43 און איינע (געפ ונען אין דער גניזה) ווא ס בא שיצט קעגן עקדישן. 44 ס'איז דא אויך א חנעוודיק צעטל 45 מיטן נא מען פ ון א פּא רפ א לק, ווא ס זא גט צו 46 שלום בית, 47 א נגעשריבן געווא רן אין ירושלים 48 אין...! צווישן די אינטערעסא נטע טעמעס זענען דא די קעגנזײַטיקע השפּעות ווא ס הא בן שטענדיק עקזיסטירט צווישן יי דן און די א רומיקע פ עלקער און רעליגיעס, פ ון די אורא לטע צײַטן ביז הײַנט צו טא ג. א קלא רער בײַשפּיל איז דער א מולעט אין פ א רעם פ ון א ן א פ ענער הא נט, ווא ס מע רופ ט געוויינטלעך חמסה 50 א דער פ א טימא ס הא נט. עס איז א בא קא נט מיטל קעגן עין הרע. 51 מע ווייסט שוין ניט קלא ר פ ון ווא ס פ א ר א קולטור עס שטא מט (די עלטסטע בײַשפּילן הא ט מען געפ ונען אין דער א לטער מעסא פּא טא מיע), נא ר ס'איז הײַנט צו טא ג פ א רשפּרייט צווישן מוסולמענער, ספ רדישע 52 יי דן, און א פ ילו קריסטן. [סוף אויף ז' 8] 1. kishef magie/magic 2. musée d Art et d Histoire du judaïsme 3. exposition/exhibition 4. malokhim anges/angels, sing. מלאך malekh 5. sheydim démons, sing. שד shed 6. se compose de/consists of 7. pièces rares/rare pieces 8. conférences/lectures 9. activités/activities 10. interdit/forbidden 11. toyre Torah 12. preuve/proof 13. posek verset/verse 14. tana'kh Bible juive/jewish Bible 15. makhsheyfe חפ ץ sing. sorcière/witch 16. shmoys Exode/Exodus 22: tomid toujours/always 18. afile même/even 19. khfeytsim objets/objects, kheyfets 20. ashkenazim Juifs ashkénazes/ashkenazi Jews 21. sfardim Juifs séfarades/sephardic Jews 22. genize... gueniza du Caire/ Cairo Geniza 23. découvert/discovered 24. יא רהונדערט siècle/century 25. rov rabbin/rabbi 26. kameye amulette/amulet 27. inyen sujet/ subject 28. protéger/protect 29. rukhes esprits/spirits, sing. רוח ruekh 30. sakones dangers 31. accouchement/childbirth 32. femme en couches/woman in childbirth 33. parchemin/parchment 34. formules magiques/magic formulas 35. odem vekhave khuts lilis Adam et Eve dehors Lilith/Adam and Eve out Lilith 36. she'dekhe démone/demon (fem.) 37. nuire/harm 38. ga'nvenen voler/steal 39. shirhamayles affichette censée écarter les mauvais esprits/paper intended to dispel evil spirits tilim psaume/psalm 41. shoymer gardien/guardian 42. Hongrie/Hungary 43. rats 44. scorpions 45. khe'ynevdik... billet charmant/charming little note 46. promet/promises 47. sholem-bays harmonie conjugale/happy married life 48. yerusholaim Jérusalem hashpoes influences réciproques/mutual influences 50. khamsa 51. eyn(h)ore mauvais œil/evil eye 52. sfa'rdishe séfarades/sephardic

2 1 געהיימשטא ט פ ון עוולין גרומבערג ניין, דא וועלן מיר נישט רעדן וועגן א ב רהם סוצקעווערס 2 בא רימטער פּא עמע געהיימשטא ט אין וועלכער א מנין 3 יי דן בא הא לטן זיך 4 אין ווילנער קא נא לן 5 בשעת 6 דער נא צישער א קופּא ציע. אין 1993 איז קריס ניקא לא 7, א ן א מעריקא נער ווא ס שטא מט פ ון אוקרײַנע און פ א רנעמט זיך מיט ספּעלעא לא גיע, געפ א רן קיין אוקרײַנע זיך צו בא קענען מיטן לא נד און בא זוכן איינע פ ון די גרעסטע אונטערערדישע 8 גא לעריעס אין דער וועלט, א ן ערך קילא מעטער די לענג, ווא ס מע רופ ט די גיפּסענע גיגא נטן. 10 אין א הייל 11 ווא ס הייסט ווערטעבא הא ט ער א נטדעקט 12 פ א רשיידענע א ביעקטן, טא ג טעגלעכע זא כן קנעפּלעך, 13 כּלים, 14 אא ז''וו 15 ווא ס בא ווײַזן 16 א ז מענטשן הא בן דא רט געוווינט, נישט אין פּרעהיסטא רישע צײַטן נא ר אין צווא נציקסטן יא רהונדערט. אוקרײַנער פ ונעם א רום הא בן אים דערציילט א ז זיי הא בן געהערט א ז א פּא ר יי דן הא בן זיך דא רט בא הא לטן אין די מלחמה 17 יא רן... פ א רחידושט 18 און פ א רכא פּט 19 פ ון א זא א נטדעקונג הא ט קריס ניקא לא געווא לט אויסגעפ ינען כא טש 20 איין עדות 21 ווא ס הא ט זיך דא רטן גערא טעוועט. 22 הא ט ער געפ א רשט 23 און געזוכט ביז ער הא ט א רײַנגעשריבן אין פ א רשיידענע וועבערטער 24 פ א ר יי דן ווא ס 26 זוכן קרוב ים 25 און אויך אין זײַן אייגענעם וועבא רט די פּא סיקע ווערטער (הייל, גרא טע, אוקרײַנע, מלחמה...), און א דא נק דעם זיך בא קענט מיט די לעבן געבליבענע. זיי הא בן אים א לץ דערציילט. אין א קטא בער 1942 הא בן א פּא ר משפּחות (40 27 מענטשן) פ ון קא רא לעווקע נישט געווא לט בלײַבן אין געטא. זיי זענען א נטלא פ ן אין די וועלדער און דא ן אין א הייל, הײַנט די וועלט בא רימטע ווערטעבא. זיי הא בן דא רט געלעבט א פּא ר חדשים, 28 א בער געמוזט א נטלויפ ן ווען די נא ציס הא בן זיך דערוווּסט א ז אין דער הייל בא הא לטן זיך יי דן. נא ך דעם ווי זיי הא בן איבערגעלעבט שרעקלעכע זא כן, הא ט זיי א פּויער, אין מײַ 1943, געוויזן א לא ך אין די פ עלדער ווא ס איז א ן א נדער א רײַנגא נג צו די גיפּסענע גיגא נטן. א זוי א רום הא בן זיי זיך נא ך א מא ל געקענט בא הא לטן אין א הייל, דעם גלחס הייל, 29 וווּ זיי הא בן א פּגעלעבט א גא נץ יא ר! דרײַ מענער פ לעגן פ ון מא ל צו מא ל א רויסקריכן צו ברענגען עסנווא רג. 30 אין א פּריל 1944 הא ט דער פּויער א רײַנגעווא רפ ן אין לא ך א פ לעשל מיט א מעלדונג : די רוסן הא בן געזיגט! אסתּר סטערמער, 31 איינע פ ון די גערא טעוועטע (ווא ס איז לעצטנס פּלא קא ט און א סצענע פ ונעם פ ילם קיין א רט אויף דער ערד DR. געשטא רבן) הא ט געשריבן א בוך וועגן א ט דער איבערלעבונג און אין 2012 הא ט די רעזשיסא רשע 32 זשא נעט טא ביא ס געדרייט א פּרעכטיקן פ ילם : Earth.No Place on אויב איר הא ט די מעגלעכקייט עס צו זען, גייט ville secrète/secret city 2. de/by Avrom Sutzkever 3. minyen ici groupe de dix/here group of ten 4. se cachent/hide 5. égouts/sewers 6. besha's pendant/during 7. Chris Nicola 8. souterrains/underground erekh environ/about 10. Géants de gypse/gypsum Giants 11. caverne/cave 12. découvert/discovered 13.boutons/buttons 14. keylim instruments 15. און א זוי ווײַטער etc. 16. prouvent/prove 17. milkhome guerre/war 18. farkhidesht étonné/astonished 19. fasciné/fascinated 20. au moins/at least 21. eydes témoin/witness 22. survécu/survived 23. fait des recherches/did research 24. sites web/websites 25. kroyvim parents/relatives, sing. קרוב korev 26. appropriés/suitable 27. mishpokhes familles/families 28. khadoshim mois/months, sing. חודש khoydesh galekhs... Caverne du prêtre/priest's Cave 30. nourriture/food 31. ester Stermer 32. metteur-en-scène (fém.)/director (fem.).

3 בנימין 1 הרושא ווסקי ה. בנימין בנימין הרשב 2 ( ) א שרײַבער מיט עטלעכע שפּרא כן און נעמען שפּרא כן 3 א זוי פ יל שפּרא כן 3 בא לווא נעס ווא ס זיצן אין מיר און לא כן איינער פ ונעם א נדערן. ווער רעדט דען וועגן ווא נדערן? א ליבע א זא צו זא מלען א דרעסן 5 פ א רשטויבטע 4 א דרעסן ווא ס ווערן דערעסן ווי דרײַסיק פ א רגעסן : 6 א פ א רגעס א הין, א פ א רגעס א הער, א שטערן 7 ווי א שפּין, 8 א מזל 9 ווי א שטער 10 וווּ? ווער? פ א רלא זענע בוינעס, 11 ווילדע קרײַטעכצער לשונות פ א רטשעפּעטע 14 איינער אינעם א נדערן ווער רעדט דא וועגן ווא נדערן? א ז אין מיטן זא ץ, אין מיטן שפּרונג, שפּרינגט א רויס א ן א נדער לשון און ווײַזט דיר די צונג : היי, יונג! רא זיר זיך די בא רד! 15 בא לד קריגסטו צוויי פּעטש א ז דו גלייבסט ניט קיין ווא רט א זכר 16 פ א רקוועטשט, 17 א ן א דרעס פ א רלא שן, 18 שלא גן זיך אין מויל א לשון א ן א לשון שפּיגלען זיך שפּרא כן, נא רציסן 19 א ן ערטער איינער אינעם א נדערן. ווער רעדט דא וועגן ווא נדערן? 20 יי נגל צינגל כווא ט ערגעץ ווײַט ווײַט ווײַט פ ון דא נען, צוצופ א רן ניט מיט בא נען, ניט מיט שיפ ן, ניט מיט פ ערד, ערגעץ אויף א ווײַטער ערד, איז א שפּרא ך א זא פ א רא נען, ווי א פּסח 21 בײַ מא רא נען, ווי א בלומען ווירבל וויי אויף א ן אויסגעשפּרייטן שניי, ווי א ווא רעם 24 סא מעט 25 שווא רץ, ווי א טיא כקע 26 אין א הא רץ, ווי א דורכזיכטיקער 27 הימל, ווי א קעז בא דעקט מיט שימל, 28 ווי א ן אויסגעשניטן 29 פ עלד שטעכט די בא רוועס 30 פ יס, פ א רגעלט, ווי א הילע 32 ווא ס פ א רהיט דעם געמיט 34 פ ון ווילדן שניט, 35 איז א שפּרא ך א זא פ א רא נען ווי אין בלוט פ ון די מא רא נען, מיט א ווערטערדיקן בריק ווא ס פ א רענטפ ערט 36 זיך צוריק מיט א זשעסט און מיט א וווּנק, 37 א ציטא ט א צײַטן שפּרונג, און מיט קניפּלעך 38 אין די רייד ווא ס אויף יעדן רעגן גרייט, 40 און מיט כא פּטעס 39 שפּרא כן רויב פ ון די זיבן עקן שטויב 41 ערגעץ ווײַט, ווײַט ווײַט פ ון דא נען איז א שפּרא ך א זא פ א רא נען, 42 זיך בא הא לטן און פ א רשטעלט ווי א ן אויסגעטרא כטע וועלט, מיט א קנייטש 43 אין מיטן מיין 44 זיך פ א רגרא מט 45 אין זיך א ליין. בנימין הרשב אין DR א סך מענטשן קענען דעם נא מען בנימין הרשב 1 דעם ליטערא טור קריטיקער, שא גא ל פ א רשער, 2 איבערזעצער פ ון דער יי דישער פּא עזיע אין ענגליש און העברעי ש און א רויסגעבער 3 (צוזא מען מיט זײַן ווײַב בא רבא רא ) פ ון דער פּרעכטיקער א נטא לא גיע א מעריקא נער יי דישע פּא עזיע. ניט א לע ווייסן א ז ער איז אויך געווען א פ ײַנער יי דישער פּא עט, מחבר 4 פ ון צוויי לידער זא מלונגען : שטויבן (1948) 5 און טא קע אויף טשיקא וועס (1994), 6 ווא ס ער הא ט אונטערגעשריבן מיטן פּסעוודא נים ה. בנימין. א געבוירענער אין ווילנע (מיטן נא מען בנימין הרושא ווסקי), הא ט ער זיך בא זעצט אין ארץ ישׂראל 7 אין 1948, און פ ון 1978 א ן געוווינט אין די פ א ראייניקטע שטא טן און געלערנט העברעי שע ליטערא טור אויפ ן יעיל 8 אוניווערסיטעט. מיר דרוקן דא א פּ צוויי לידער פ ון זײַן לעצט בוך. 1. binyomin harshav 2. spécialiste de Chagall/Chagall scholar 3. éditeur/ publisher 4. mekhaber auteur/author 5. poussières/grains of dust 6. juste par curiosité/just out of curiosity 7. eretsyisroel Palestine 8. Yale. 1. binyomin 2. harshav 3. pantins/dummies 4. poussiéreux/dusty 5. dont on se lasse/that we tire of 6. oublis/memory lapses 7. étoile/ star 8. araignée/spider 9. mazl astre, fortune/star, destiny 10. obstacle 11. abattoirs/slaughterhouses 12. mauvaises herbes/weeds 13. leshoynes langues/languages, sing. לשון loshn 14. embrouillés/tangled 15. gifles/smacks, sing. פּא טש 16. zeykher trace 17. écrasé/crushed 18. éteint/wiped out 19. Narcisses/Narcissuses 20. Filourdi le dégourdi, titre d'un poème pour enfants de Mani-Leyb ; les premiers vers proviennent de ce poème/yingl Tsingl Khvat, title of a children's poem by Mani-Leyb ; the first lines are taken from that poem 21. peysekh La Pâque juive/passover 22. Marranes/Marranos 23. tourbillon de fleurs en peine/whirlwind of flowers in pain 24. ver/worm 25. velours/velvet 26. battement/beat 27. transparent 28. moisissure/mold 29. moissoné/harvested 30. nus/bare 31. jauni/yellowed 32. couverture/cover 33. protège/protects 34. esprit/spirit 35. coupure/cut 36. s'excuse/finds justification 37. clin d'œil/wink 38. noeuds/ knots 39. bandes/bunches 40. pillage 41. poussière/dust 42. déguisé/disguised 43. nuance 44. sens/meaning 45. qui rime/that rhymes.

4 שיב עים לשון 1 ווי א זוי קען ענגליש העלפ ן אונטערצושיידן צווישן יי און ײַ פ ון טל חב ר כיבא ווסקי 2 אין דער רובריק 3 שיב עים לשון קלײַבן מיר אויס יעדעס מא ל א ן א נדער שפּרא ך און גיבן בא זונדערע שפּרא ך עצות 4 פ א ר יי דיש לערנערס ווא ס קענען א ט די שפּרא ך. דא ס מא ל וועלן מיר געבן א פ א רטל 5 ווא ס קען העלפ ן יי דיש לערנערס ווא ס קענען ענגליש אונטערצושיידן צווישן יי און ײַ. יי דיש, ענגליש און דײַטש זײַנען א לע דרײַ מערב 6 גערמא נישע שפּרא כן און הא בן א סך ענלעכקייטן צווישן זיך. אין די צוויי לעצטע נומערן הא בן מיר זיך פ א רנומען מיט ענלעכקייטן און אונטערשיידן צווישן יי דיש און דײַטש, נא ר אין געוויסע פ א לן איז דווקא 7 ענגליש נעענטער צו יי דיש. מסתּמא 8 הא ט איר שוין בא מערקט א ז דער אומבא שטימטער א רטיקל 9 (א /א ן) אויף יי דיש איז מער ווייניקער דער זעלבער ווי אויף ענגליש : א מא ן man a א ן עפּל apple an 11 אויך ווא ס שייך 10 ווא קא בולא ר טרעפ ט זיך א מא ל א ז קרוב ישע 12 ווערטער (דא ס הייסט : ווערטער ווא ס הא בן א בשותּפ ותדיקע עטימא לא גיע) אויף יי דיש און אויף ענגליש הא בן א ן ענלעכן בא טײַט, בשעת 13 דא ס קרוב ישע ווא רט אויף דײַטש הא ט א ן א נדער בא טײַט. ביין, למשל, 14 הא ט דעם זעלבן בא טײַט ווי bone אויף ענגליש, בשעת דא ס דײַטשישע Bein (א רויסגערעדט בײַן ) בא טײַט א פ וס. 15 א מא ל רעדט מען א רויס געוויסע ווערטער אויף יי דיש פּונקט א זוי ווי אויף ענגליש, ווי למשל דער ציפ ער נײַן, ווא ס איז אויף ענגליש nine (אויף דײַטש איז עס,neun ווא ס מע רעדט א רויס נוין ). א בער ווי קען די נא ענטשא פ ט צווישן יי דיש און ענגליש העלפ ן יי דיש לערנערס? הערט א מעשׂה. 16 איין טא ג, מיט א פּא ר יא ר צוריק, הא בן 17 זיך געטרא פ ן אין בערלין צוויי יונגע לינגוויסטן, צויס וועלנהא פ ער און יער חב ר 18 (דעם מחברס 19 ברודער), און הא בן געשמועסט וועגן יי דיש, דײַטש און ענגליש. אין זייער שמועס הא בן זיי געמא כט זייער א ן אינטערעסא נטע לינגוויסטישע א נטדעקונג. 20 זיי הא בן זיך געפ רעגט : 21 פ א ר ווא ס הא בן די צוויי יודן (יי) אין איינס און צוויי נישט קיין פּתח און דווקא דרײַ הא ט יא א פּתח (ײַ)? אויף דײַטש, צום פ א רגלײַך, הא ט מען דעם זעלבן ווא קא ל אין zwei, eins און drei (א רויסגערעדט אײַנס, צווײַ און דרײַ ). זיי הא בן בא מערקט, א ז ווען מע פ א רגלײַכט מיט ענגליש, געפ ינט מען א געוויסע מיטשטימונג 22 מיט יי דיש : אין one דער בב ל טורעם, פ לעמישע שול, 1587 און two שטייט געשריבן o, א בער נישט אין,three ווא ס שרײַבט זיך גא ר א נדערש... יי דיש, ענגליש און דײַטש הא בן זיך א נטוויקלט אין פ א רשיידענע ריכטונגען, נא ר ווײַזט אויס 23 א ז יי דיש און ענגליש הא בן א פּגעהיט 24 א ווא קא לישן אונטערשייד ווא ס דײַטש הא ט פ א רלוירן. פ א ר א סך יי דיש לערנערס, א פ ילו 25 זייער א ווא נסירטע, איז א מא ל שווער צו געדענקען ווען מע דא רף זא גן ay (און שרײַבן ײַ, צוויי יודן מיט א פּתח) און ווען ey (און שרײַבן יי, צוויי יודן א ן א פּתח). דערצו זײַנען פ א רא ן א סך געדרוקטע טעקסטן וווּ מע מא כט נישט קיין אונטערשייד צווישן ביידע דיפ טא נגען. איצט וועלן מיר דערקלערן ווי דא ס טרא כטן וועגן דעם קרוב ישן ווא רט אויף ענגליש קען אונדז העלפ ן דערבײַ. א וודאי 27 קען מען א לע מא ל פּשוט 28 געבן א קוק אין א ווערטערבוך, נא ר די מעלה 29 פ ון אונדזער שיטה 30 איז א ז דא ס ענגלישע ווא רט דינט נישט בלויז ווי א ן איינמא ליקער א נווײַז, 31 נא ר אויך ווי א זכּרון העלפ ער 32 אויף להבא. 33 נא ך א פּא ר מא ל ווא ס מע מא כט דורך דעם זעלבן געדא נק פּרא צעס לגבי 34 דעם זעלבן ווא רט, געדענקט מען שוין בא לד צי מע שרײַבט עס מיט יי צי מיט ײַ. געפ ינען דא ס קרוב ישע ווא רט אויף ענגליש קודם כּל 35 מוז מען געפ ינען דא ס קרוב ישע ווא רט אויף ענגליש, א בער פ א רזיכטיק : הא ט אין זינען א ז די דא זיקע שיטה א רבעט ניט מיט לשון קודש 36 א דער סלא וויש שטא מיקע ווערטער (דיין 37 א דער זיידע הא בן, פ א רשטייט זיך, נישט קיין קרוב יש ווא רט אויף ענגליש) ; עס זײַנען דא אויף יי דיש גערמא נישע ווערטער ווא ס הא בן נישט קיין קרוב יש ווא רט אויף ענגליש (למשל פ רייד) ; היט זיך אויך פ ון כּלומרשטע 38 קרוב ישע ווערטער : צײַט און time זײַנען אין גא נצן נישט קרוב יש. דער עטימא לא גישער עקוויווא לענט פ ון צײַט אויף ענגליש איז דווקא,tide ווא ס הייסט אויף יי דיש א ים פ לייץ 39 (ווען מען טרא כט א ז דער ים פ לייץ איז א פּהענגיק פ ונעם ציקל פ ון דער לב נה 40 פ א רשטייט מען די סמיכות הפּרשה 41 צווישן tide און 4 1. shivim-loshn 70 langues (traditionnellement toutes les langues du monde)/70 languages (trad. all languages of the world) 2. Tal Hever-Chybowski 3. rubrique/column 4. eytses conseils/advice 5. truc/trick 6. mayrev ouest/west 7. dafke justement/here actually 8. mistome probablement/probably 9. article indéfini/indefinite article 10. shayekh en ce qui concerne/as for 11. kro'yvishe apparentés/related 12. beshu'tfesdike commun/common 13. besha's alors que/while 14. lemoshl par exemple/for example 15. pied, jambe/ foot, leg mayse voici l'histoire/here's the story 17. Zeus Wellnhofer 18. Ya'ar Hever mekhabers de l'auteur/the author's 20. découverte/discovery 21. pasekh signe du son [a]/sign of the sound [a] 22. accord/agreement 23. il semble/it seems 24. conservé/kept 25. afile même/even 26. nekudes signes vocaliques/vowel signs 27. avade bien sûr/of course 28. poshet simplement/simply 29. mayle avantage/advantage 30. shite système/system 31. indication 32. zikorn- moyen mnémotechnique/mnemonic device 33. lehabe à l'avenir/for the future 34. legabe en ce qui concerne/in reference to 35. koydem-kol tout d'abord/first of all 36. loshn-koydesh hébreu et araméen/hebrew-aramaic 37. dayen juge/judge 38. klo'ymershte faux/supposedly 39. yam- marée/tide 40. levone lune/ moon 41. smikhes-haparshe lien logique/logical connection

5 5 צײַט) ; 42 הא ט אין זינען א ז קרוב ישע ווערטער הא בן נישט אומבא דינגט דעם זעלבן בא טײַט. קליין און,clean למשל, הא בן א ן עטימא לא גישע קרוב ישא פ ט 43 הגם 44 זיי הא בן גא ר א ן א נדער מיין clean) אויף ענגליש הייסט ריין). געפ ינען א קרוב יש ווא רט אויף ענגליש קען זײַן זייער א ן אינטערעסא נטע אויפ גא בע ווא ס איז נישט א לע מא ל זייער גרינג. אין דעם דא זיקן א רטיקל הא בן מיר שוין געפ ונען פ א ר אײַך 150 ווערטער פּא רן ווא ס קענען אײַך העלפ ן צו בא ניצן אונדזער שיטה. i ײַ נא ך דעם ווי מע הא ט געפ ונען דא ס קרוב ישע ווא רט אויף ענגליש מוז מען גוט בא טרא כטן דעם אות 45 ווא ס איז אין דער זעלבער פּא זיציע ווי די צוויי יודן אין יי דיש. ווען דא רט שטייט געשריבן i, ווייסט איר א ז אויף יי דיש דא רף שטיין ײַ (געדענקט ווי מע רעדט א רויס אויף ענגליש דעם נא מען פ ונעם אות i). טא מער הא ט איר אויף ענגליש א קא מבינא ציע פ ון צוויי אותיות (למשל,(ie טרא כט בלויז וועגן דעם ערשטן אות אין דער קא מבינא ציע. א ט זײַנען די בײַשפּילן ווא ס מיר הא בן געפ ונען לויטן דא זיקן כּלל : 46 אײַז/ ice, אײַזיק/ Isaac, אײַזן/ iron, אײַנ /- in בײַסן/ bite, בא גרײַפ ן grip/ 47 גלײַך/ alike דײַן/ thine ווײַב/ wife, ווײַזן/ wise, ווײַט/ wide, ווײַל/ while, ווײַלע/ while, ווײַן/ wine, ווײַס/ white זײַט/ side טײַך/ ditch, טרײַבן/ drive לא טײַן/ latin, לײַז,lice/ 48 לײַכט/ light, לײַן linen/ 49 מײַז/ mice, מײַל/ mile, מײַן/ mine, מײַסטער/ mister פ ײַג/ fig, פ ײַל/ file, פ ײַן/ fine, פ ײַער/ fire, פ ײַף/ pipe, פ רײַנד/ פּרײַז/ prize,friend צווײַג/ twig רײַז/ rice, רײַטן/ ride, רײַך/ rich, רײַן/ Rhine, רײַסן/ write, רײַף/ ripe שווײַן/ swine, שטרײַכן/ strike, שטרײַף/ stripe, שײַן/ shine, שײַסן/ שרײַבן/ scribe שמײַסן/ smite, שלײַם/ slime,,shit a/e/o יי ווען דער אות אינעם קרוב ישן ווא רט אויף ענגליש איז a e, א דער o, ווייסט איר א ז אויף יי דיש דא רף שטיין יי. שטייט אויף ענגליש א קא מבינא ציע פ ון צוויי אותיות, טרא כט בלויז וועגן דעם ערשטן : אידיי/ idea, איי/ egg, אייבער / over, אייגן/ own, אייזל/ easel, אייכנבוים/ oak, אייל,ell/ 50 אייל/ oil, אייפ עמיזם/ euphemism, אייקא ליפּטוס/ eucalyptus, איירא פּע/ Europe, א ליין/ alone, א נהייבן (זע הייבן ) בא קריינען/ crown, ביידע/ both, בייז/ boast, ביימער/ beam, בלייך/ ברייט/ broad בלייכן/ bleach,,bleak גיין/ go, גלייזן,glaze/ 51 געוויין (זע וויי ), גרייס/ great דערגרייכן/ reach, דרייען/ throw היי/ hay, הייבן/ heave, הייוון,heave/ 52 הייט/ hood -, הייך/ height, הייל/ hole, הייליק/ holy, היילן/ heal, היים/ home, הייס/ hot, הייצן/ heat וויי/ woe, ווייך/ weak, ווייניק (זע וויי ), וויינען (זע וויי ), ווייץ/ wheat זייען/ sow, זייער/ sore, זייף/ soap טייג/ dough, טייטל,date/ 53 טייטן/ deaden, טייל/ deal לייגן/ lay, לייזן,loosen/ 54 לייט א רטיקל,lead-article/ 55 לייטער/ ladder מיידל/ maid, מיין/ mean נייטיק/ need, נייטרא ל/ neutral, ניין/ no פ א רטייבן/ deaf, פ ייגל/ fowl, פ לייצן/ פ לייש/ esh, oat ציילן/ tell, ציין/ teeth, צייכן/ token קייט (זע הייט ), קייט/ chain, קייסער/ Caesar, קליי,clay/ 56 קלייד/ קרייץ/ cross קנייטשן/ knead,,cloth ריי/ row שווייס/ sweat, שטיין/ stand, שטיין/ שיילן/ shell, שייד/ sheath,,stone שיין/ sheen, שניי/ snow. -ee/ew ײַ גיט א כט אויף די דא זיקע אויסנא ם 57 גרופּעס : ווען אינעם קרוב ישן ווא רט שטייען די אותיות קא מבינא ציעס ee (בײַם סוף 58 פ ונעם ווא רט) א דער,ew וועט שטיין אויף יי דיש ײַ : פ רײַ/ free דרײַ/ three, בײַם סוף פ ונעם ווא רט : בלײַ,blee/ 59 ee : ew ברײַען,brew/ 60 טײַען,dew/ 61 נײַ/ new, קײַען/ chew, שפּײַען/ spew אונדזער שיטה א רבעט אויף 97 פּרא צענט. צוליב פ א רשיידענע לינגוויסטישע סיבות 62 זײַנען פ א רא ן א פּא ר אויסנא מען ווא ס ס'איז כּדא י 63 צו דערמא נען און דערקלערן : אייטל idle/ 64 : אינעם גרויסן ווערטערבוך פ ון דער יי דישער שפּרא ך 65 שטייט וועגן דעם דא זיקן ווא רט : קלא נג יי א נשטא ט ײַ, ווײַל בעיקר א ווא רט פ ון דער שרײַבשפּרא ך. גײַסט/ ghost : מע זא גט גײַסט, און נישט גייסט, ווײַל דא ס איז א רעלא טיוו נײַ געקומען ווא רט פ ון דײַטש. דער לינגוויסט שלמה בירנבוים 66 הא ט עס געפּסלט ווי א דײַטשמעריזם, 67 א בער דער לינגוויסט יודל מא רק הא ט געטענהט 68 א ז דא ס ווא רט איז שוין אײַנגעווא רצלט אין יי דיש און מע מעג עס בא ניצן. טײַוול/ devil : ווען מע טרא כט וועגן diabolic (ווא ס איז נעענטער [סוף אויף ז' 8] אותיות plur. 42. pas forcément/not necessarily 43. kro'yveshaft parenté/relationship 44. haga'm bien que/although 45. os lettre/letter, oysyes 46. klal règle/rule 47. concevoir, comprendre/understand 48. poux/lice 49. lin/linen 50. coudée/cubit, ell 51. vitrer, émailler/ glaze 52. levain/yeast 53. datte/date (fruit) 54. recevoir, résoudre/take in, solve 55. éditorial 56. colle/glue 57. exception 58. sof fin/end 59. plomb/lead 60. brasser/brew 61. fondre/melt 62. sibes raisons/reasons 63. keda'y cela vaut la peine/it's worthwhile 64. vain, inutile/vain, useless 65. beiker principalement/mainly 66. shloyme Birnbaum 67. gepaslt... rejeté comme germanisme/rejected as a Germanism 68. getaynet prétendait/argued

6 ווא ס עסט מען שב ועות 1 צײַט? דעם 6 טן און 7 טן סיוון 2 (הײַיא ר 3 פ א לט עס אויס פ ונעם 23 סטן מײַ אין א וונט ביזן 25 סטן מײַ אין א וונט) פּרא וועט 4 מען בײַ יי דן דעם יום טוב 5 שב ועות אין א נדענק פ ונעם מתּן תּורה 6 בײַם בא רג סיני. 7 פ ונעם קולינא רישן קוקווינקל 8 איז עס א גן עדן 9 פ א ר ליבהא בער פ ון טרא דיציא נעלע יי דישע מאכלים 10 בכלל 11 און וועגעטא ריער בפ רט 12 (צום בא דויערן ניט פ א ר קיין וועגא נער 13 און נא ר צום טייל פ א ר מענטשן ווא ס עסן ניט קיין גלוטען). טא מער אײַער 14 גרעסטער חלום איז געשמא קע 15 מילכיקע מאכלים, איז דער יום טוב 16 שב ועות פּונקט דא ס ווא ס איר בא דא רפ ט! ס'איז דער בעסטער תּירוץ 17 זיך צו בא קענען מיט א לע (צא לרײַכע ( 18 ווא ריא נטן פ ון די א שכּנזישע שפּײַזן 19 ווא ס מע גרייט א ן פ לייש און מיט מילך. איר קענט א נהייבן די סעודה, 20 ווי עס פּא סט זיך 21 מיט א זופּ. שב ועות עסט מען געוויינטלעך א בא רשט פ ון בוריקעס 22 א דער פ ון שטשא וו. 23 וועט איר מסתּמא 24 פ רעגן, ווא ס איז מילכיקס אין א בא רשט? די 28 סמעטענע 25 א וודאי! 26 און ניט קיין זיסע סמעטא נקע, 27 נא ר די אמתע זויערע, געדיכטע סמעטענע. א פּגעגעסן די זופּ, נעמט מען זיך צו דעם סא מע עיקר. 29 איר זא לט וויסן, 32 א ז דעם אויבן א ן 30 פ ון דער שב ועותדיקער 31 קולינא רישער פּלעיא דע פ א רנעמען א ן קיין שום ספ ק 33 די בלינצעס 34 מיט קעז. טא מער איר הא ט נא ך קיין מא ל ניט געזען פ א ר די אויגן קיין בלינצע מיט קעז, וועט איר זיך אפ שר 35 פ א רשטעלן פ א רשיידענע מא דנע 36 זא כן, ווי די פ רא נצייזישע בלינצעס מיט געלן קעז 37 צום בײַשפּיל. עס הייבט זיך גא רניט א ן! 38 איר דא רפ ט וויסן א ז אויף צו מא כן די דא זיקע בלינצעס, ניצט מען אומבא דינגט 39 א ווײַסן, ווייכן קעז, פ ון דעם מין ווא ס איז ניט צו געזא לצן און ניט צו זיס. צו דעם גיט מען צו 40 ניט ווינציק צוקער און דער עיקר רא זשינקעס. 41 אויף דעם זא גט דא ס בא קא נטע שפּריכווא רט בעסער צוויי בלינצעס בײַ דיר אין בויך איידער איין בלינצע בײַ יענעם אין מויל (דא כט זיך א ז קיין פ א לקלא ר פ א רשער 42 הא ט עס נא ך ניט פ א רשריבן, טוען מיר עס דא ). אויב עס איז אײַך ווייניק די בלינצעס, קענט איר צוגעבן צו אײַער מעניו 43 קרעפּלעך 44 אויך, פ א רשטייט זיך, מיט דעם זעלביקן סא רט קעז. נא ר ווא ס איז א יום טוב דיקער 45 מא לצײַט 46 א ן א נא כשפּײַז? 47 דא נקען גא ט איז דא פ ון ווא ס אויסצוקלײַבן. שב ועות קענט איר עסן א געשמא קן שטרודל מיט קעז, א לא קשן קוגל 48 מיט קעז און דעם סא מע בא קא נטן דעסערט הײַנט צו טא ג : דעם קעזקוכן. נא ר פ א רזיכטיק : 49 א רום דעם 52 ענין 50 קעזקוכן איז דא א גרויסע מלחמה 51 צווישן צוויי קעגנערישע שולן און יעדער איינער מוז זיך אויסקלײַבן זײַן אייגענעם צד. 53 די פ רא גע איז, צי דא רף דער קעזקוכן הא בן אונטן (און עווענטועל 54 א רום) א טייג, 55 צי ניט? אויף דעם דא רף מען א וודאי פ א רזוכן פ ון ביידע מינים, 56 און דא ס מער ווי איין מא ל, כּדי 57 צוצוקומען צו א דעפ יניטיוון בא שלוס. א ן א נדער פ רא גע איז א וודאי וועגן דעם א נהייב פ ון דער טרא דיציע : פ א ר ווא ס עסט מען שב ועות דווקא מילכיקס? עס זענען דא עטלעכע דעות 58 (און א פ ילו א פּא ר גא נץ גרא בע וויצן, 59 ווא ס מיר וועלן דא א בער ניט איבערחזרן ). 60 די בא קא נטסטע דערקלערונג איז א ז נא ך מתּן תּורה אונטער דעם בא רג סיני, זענען יי דן געווען שטא רק אויסגעהונגערט און הא בן ניט געהא ט קיין געדולד צוצוגרייטן פ לייש (ווא ס אויף דעם דא רף מען דא ך א סך צײַט : מע דא רף עס פ רי ער ווייקן 61 און זא לצן) הא בן זיי געגעסן מילכיקס! ווי עס זא ל ניט זײַן, קען מען זיך נא ר פ רייען 62 דערמיט, ווײַל ס'הא ט אונדז געגעבן די געלעגנהייט זיך צו קוויקן מיט די געשמא קע שב ועותדיקע מאכלים! 6 1. shvues Shavouot 2. sivn mois de Sivan/month of Sivan 3. cette année/this year 4. on célèbre/is celebrated 5. yontef fête/holiday 6. matn-toyre don de la Torah/giving of the Torah sinay le mont Sinai/Mount Sinai 8. point de vue/viewpoint 9. gan-eydn paradis/paradise 10. maykholim plats/dishes, sing. מאכל maykhl 11. bikhla'l en général/in general 12. bifra't en particulier/in particular 13. végétaliens/vegans 14. kholem rêve/dream 15. lactés/dairy 16. justement/exactly 17. terets prétexte/pretext 18. nombreux/numerous 19. ashkena'zishe... plats ashkénazes/ashkenazi dishes 20. sude festin/feast 21. comme il convient/as is befitting 22. betteraves/ beets 23. oseille/sorrel 24. mistome probablement/probably 25. crème/cream 26. avade bien sûr/of course 27. crème fraiche/sweet cream 28. e'mese vrai/real iker l essentiel/real thing 30. place d honneur/place of honor 31. shvu'esdiker de/of Shavouot 32. pléiade/assortment sofek sans le moindre doute/without the slightest doubt 34. sorte de crêpes/sort of pancakes 35. efsher peut-être/perhaps 36. bizarres/peculiar 37. fromage type gruyère/yellow cheese 38. pas du tout!/not at all! 39. absolument/absolutely 40. on ajoute/you add 41. raisins secs/raisins 42. chercheur/researcher 43. menu 44. sorte de raviolis/dumplings 45. yo'ntevdiker de fête/holiday (adj.) 46. repas/meal 47. dessert 48. pudding aux nouilles/noodle pudding 49. attention/be careful 50. inyen sujet/subject 51. milkhome guerre/war 52. opposés/opposed 53. tsad côté, camp/side 54. éventuellement/sometimes 55. une pâte/crust 56. minim sorts/kinds 57. kede'y afin de/in order to 58. deyes opinions 59. blagues grossières/crude jokes 60. i'berkhazern répéter/repeat 61. tremper/soak 62. se régaler/enjoy.

7 לא מיר זיך שפּילן... שפּיל מיט יי דישע מאכלים 1 אין די ווײַטערדיקע זא צן הא ט דער קא מפּיוטער פ א רמישט די מאכלים און די טעג ווען מען עסט זיי. געפ ינט, ווא ס עסט מען ווען! 1. אויף שבת 2 בא קט מען געוויינטלעך מצות שבת איז דער הייליקסטער טא ג פ ון דער גא נצער ווא ך. מען עסט גא רניט. 3. רא ש השנה 4 איז דער א נהייב פ ונעם יי דישן יא ר. כּדי 5 דא ס גא נצע יא ר זא ל זײַן זיס, עסט מען המן טא שן יום כּיפּור 7 איז א גרויסער און א טרויעריקער יום טוב 8. פ רומע 9 יי דן עסן לא טקעס 10 און פּא נטשקעס 11 דעם גא נצן מעת לעת יויך, 13 פ יש און לא קשן קוגל 14 זענען טרא דיציא נעלע חנוכּה 15 מאכלים חמישה עשׂר בשב ט, 16 ווא ס מע רופ ט א ן רא ש חודש פ ון די ביימער און ווא ס פ א לט אויס אין ווינטער, עסט מען עפּל מיט הא ניק. 7. פּורים 18 צײַט פ א רשטעלט מען זיך, 19 מע טרינקט א סך און מען עסט בלינצעס מיט קעז פּסח 21 עסט מען ניט קיין געוויינטלעך ברויט, נא ר חלה שב ועות 23 עסט מען א פ ט טרוקענע טייטלען 24 און פ ײַגן. 25 די ענטפ ערס אויף זיי ט maykholim plats/dishes, sing. מאכל maykhl 2. shabes shabbat, samedi/shabbat, Saturday 3. matses pain azyme/matzo 4. rosheshone Nouvel An juif/jewish New Year 5. kede'y afin que/in order to 6. homen-... gâteaux au pavot/triangular pastry 7. yom-kiper Yom- Kippour/Yom-Kippur 8. yontef fête/holiday 9. pieux/pious 10. galettes de pommes de terre/potato pancakes 11. beignets/doughnuts 12. mesles 24 heures/24 hours 13. bouillon/broth 14. pudding aux nouilles/noodle pudding 15. kha'neke Hanoucca/Hanucca 16. khamishoser bishvat Tu-bi-shvat 17. rosh-khoydesh... Nouvel An des arbres/new Year of the trees 18. purim fête de Pourim/ Purim 19. on se déguise/put on costumes 20. crêpes au fromage blanc/pancakes with white cheese 21. peysekh Pâque juive/passover 22. khale brioche tressée/hallah 23. shvues Shavouot 24. dattes/dates 25. figues/figs. רעטענישן 1 1. ווא ס קומט פ א ר איין מא ל אין א מינוט, צוויי מא ל אין א מא מענט, און קיין מא ל ניט אין טויזנט יא ר? 2. איך מא ך גוט ווען איך עס, נא ר איך שטא רב ווען איך טרינק. ווא ס בין איך? 3. איך פ א ר א רום דער וועלט בלײַבנדיק אויף איין א רט. ווא ס בין איך? 4. אויב איך הא ב עס, קען איך זיך ניט טיילן און אויב איך טייל זיך הא ב איך עס שוין מער נישט. 5. ווא ס געפ ינט זיך בײַם סוף 2 פ ון א רעגן בויגן? 3 6. ווא ס הא לט שטענדיק בײַם קומען נא ר קומט קיין מא ל נישט א ן? די ענטפ ערס אויף זיי ט 8 1. devinettes/riddles sof à la fin/at the end 3. arc-en-ciel/rainbow.

8 [סוף פ ון ז' 1] רעכטס : פּלא קא ט פ ון דער אויסשטעלונג. אונטן : א ן א מולעט מיט דרײַ מלא כים ווא ס דא רפ ן היטן די קימפּעטא רין און מיט נא ך א בײַשפּיל פ ון א זעלכע קולטורעלע דער אויפ שריפ ט ווא ס דא רף פ א רטרײַבן ליליתן. DR. אויסטוישן איז דער אינטערעס פ א ר דער יי דישער קבלה 53 בײַ קריסטלעכע געלערנטע אין מיטל עלטער. 54 און לעצטנס, א דא נק די נײַע עזא טערישע בא וועגונגען, איז די קבלה נא ך א מא ל אין דער מא דע... איר קענט בא זוכן די אויסשטעלונג ביזן 28 סטן יוני און לייענען דעם שיינעם קא טא לא ג! דער כּישוף [kishef] די מכשפ ה ( ות) [makhsheyfe] די כּישוף מא 'כערין (ס) [kishef-] דער מכשף (ים) [mekhashef] דער כּישוף מא כער ( /ס) [kishef-] דער מלאך (ים) malokhim] [malekh - דער שד (ים) sheydim] [shed - די שדיכע (ס) [she'dekhe] לילית [lilis] די קמיע (ות) [kameye] די שמירה ( ות) [shmire] דא ס האעלע (ך) [he'yele] דער שיר המעלות (ן) [shir-(h)amayles] דער/די עין הרע (ס) [eyn(h)ore] געבן א ן עין הרע [eyn(h)ore] דער רואה ואינו ניראה [roye-veeyne-nire] דער דיבוק (ים) dibukim] [dibek - דא ס ווא 'סערל דער שפּרא ך (ן) פ א רכּישופ ן [farki'shefn] פ א רכּישופ ט [farkisheft] א 'פּשפּרעכן א ן עין הרע [eyn(h)ore] די ענטפ ערס אויף דעם מאכלים שפּיל פ ון ז' 7 1. חלה 2. יויך, פ יש און לא קשן קוגל 3. עפּל מיט הא ניק 4. גא רניט 5. לא טקעס און פּא נטשקעס 6. טרוקענע טייטלען און פ ײַגן 7. המן טא שן 8. מצות 9. בלינצעס מיט קעז magie, sorcellerie ; sort/magic, sorcery; spell sorcière/witch sorcière/witch sorcier/wizard sorcier, magicien/wizard ange/angel démon démone/demon (fém.) Lilith amulette/amulet amulette/amulet amulette portant la lettre amulet /ה ה with the letter Psaume 121 censé protéger la parturiente/psalm 121 (to protect the expectant mother) mauvais œil/evil eye jeter un sort/put a curse on personne invisible/invisible man dibbouk/dybbuk potion incantation jeter un sort, ensorceler/enchant, cast a spell ensorcelé/enchanted exorciser/exorcise צום מקור 69 פ ונעם ווא רט), געדענקט מען א ז אינעם יי דישן ווא רט שטייט דווקא ײַ, און נישט קיין יי. לייב/ lion : דא א רבעט אונדזער שיטה נישט ווײַל lion אויף ענגליש קומט נישט פ ונעם גערמא נישן ווא רט (פ א רגלײַכט מיט Löwe אויף דײַטש), נא ר איז א רײַנגעקומען א סך שפּעטער אין ענגליש ווי א פ רעמדווא רט פ ון פ רא נצייזיש. כּישוף גלא סא ר די ענטפ ערס אויף די רעטענישן פ ון ז' דער אות מם 2. א פ ײַער 2 3. א פּא סטמא רקע 3 4. א סוד 4 5. דער אות נון 6. דער מא רגן 1. os mem la lettre/the letter ם/מ 2. timbre/ stamp 3. sod secret 4. os nun la lettre/the.ן/נ letter דער יי דישער טעם טעם איז א פּובליקא ציע פ ון דעם פּא ריזער יי דיש צענטער מעדעם ביבליא טעק אין דעם נומער הא בן מיטגעא רבעט טל, יצחק, מא רי, נא טא ליא, עוולין, רובי, שרון. Yidisher Tamtam Maison de la culture yiddish Bibliothèque Medem 29 rue du Château-d'Eau Paris Tél. : Fax : tamtam@yiddishweb.com מע קען אויך לייענען דעם יי דישן טעם טעם אויפ ן אינטערנעץ : פּרײַז : 2,50 איירא ס Prix : 2,50 euros [סוף פ ון ז' 5] מײַסטנס/ mostly : א דײַטשמעריזם ווא ס איז שוין א נגענומען אין יי דיש. הא ט איר געפ ונען א נדערע קרוב ישע ווערטער ווא ס מיר הא בן נישט דערמא נט? שרײַבט אונדז צו! tamtam@yiddishweb.com אינעם קומענדיקן נומער וועלן מיר געבן שפּרא ך עצות פ א ר יי דיש לערנערס ווא ס קענען העברעי ש. דער יי דישער טעם טעם א פּעריא דיש בלעטל פ א ר יי דיש לערנערס 69. moker source. 53. kabole Cabale/Cabbalah 54. Moyen Âge/Middle Ages. 8